Тәжірибе және инновация

Кіріспе

Кітапханалардың мәдени-демалыс қызметін дамытудың қазіргі кезеңі шығармашылық үшін үлкен кеңістікпен сипатталады. Кітапханалардың көпшілік жұмысты жаңа бағытта жандандыру туралы, осы жұмыстағы жаңа, инновациялық ағын туралы айтуға болады, бірақ уақыт сыналған дәстүрлермен үйлеседі.

Кітапханашылар өз жұмысында мультимедиялық технологияларды, web-дизайнды, интернетті пайдаланады. Мультимедиялық ресурстар іс-әрекеттің барлық салаларында қолданылады және оларсыз бірде-бір ірі кітапханалық іс-шара өтпейді.

Үлкен экранда бейнефильмдер, слайдтар, фотосуреттер, иллюстрациялар, электронды басылымдар көрсету кітаппен кездесуді тиімді етеді.

Медиаресурстарды пайдалану біздің іс-шараларымызды жарқын және есте қаларлық етеді. Іс-шара барысында бастан кешкен жағымды эмоциялар кітапқа қайта оралуға, кітапханаға жиі келуге, достарымен оқығандарын талқылауға деген ықыласты тудырады, содан кейін іс-шараға қатысушы кітапханаға тұрақты келуші, оқырман, кітап сүйетін адам болады. Тәжірибе көрсеткендей, осы бағыттағы мақсатты жұмыс оқудың өсуіне мүмкіндік береді.

Кітапханалардың жұмыс тәжірибесі көрсеткендей, оқырмандар үшін ең қызықтысы оларды белсенді қызметке тартатын, таным қуанышын сыйлайтын іс-шаралар болып табылады, онда әр түрлі әдістер, тәсілдер мен құралдар шебер үйлеседі, мұнда презентацияның эмоционалдылығы әр түрлі көрнекілікті шебер қолданумен үйлеседі.

Жұмыстың инновациялық формалары дәстүрлі іс-шараларды жарқын, серпінді, әсерлі өткізуге мүмкіндік береді.

Облыс кітапханаларының инновациялық қызметінің нәтижесі оқырмандармен жаппай жұмыс жасаудың әртүрлі формалары болды. Соңғы уақытта кітапханалар Электронды танымдық ойындар, буктрейлерлер, акциялар, көрме-инсталляциялар, виртуалды көрмелер, медиа презентациялар, фанфикшен, Эрудит шоу, инфомания, әдеби дилижанс, “Библионочь”, “Оқитын автобус” және т. б. жұмыстарын енгізді.

Жұмыстың инновациялық формалары дәстүрлі іс-шараларды жарқын, серпінді, әсерлі өткізуге мүмкіндік береді.

Сіздердің назарларыңызға Көкшетау ҚАКЖ, Ақкөл, Бурабай, Степногорск ОКЖ, көпшілік жұмыстың инновациялық нысандарын енгізу тәжірибесінен мәліметтерді ұсынамыз.

Ақкөл ОКЖ

Ақкөл ОКЖ Степок ауылдық кітапханасының кітапханашысы Ирина Валерьевна Казаченко оқырмандар үшін, негізінен балалар мен жасөспірімдер үшін, оларды белсенді қызметке тартатын, таным қуанышын сыйлайтын іс-шаралар өткізеді, мұнда баяндаудың эмоционалдылығы түрлі көрнекілікті шебер пайдаланумен үйлеседі. Олардың ішінде: Көрме – сөзжұмбақтар, кештер, КТК, рөлдік ойындар, зияткерлік викториналар, кездесу кештері, дебат алаңдары бар.

Жаңа формаларды қолдану әрдайым қызықты, және оқырмандар жақсы қабылдайды. Мысалы, оқушылар әрдайым көпшілік алдында сөйлей алмайды. Барлық мүшелерге проблема бойынша өз ойларын айтуға қосымша мүмкіндік беретін шағын топтардағы пікірталастар жасөспірімдерді өз көзқарастарын білдіре отырып, қарым-қатынасқа тартуға көмектеседі. Пікірталастың негізгі идеясы – үлкен топты әрқайсысы 2-5 адамнан тұратын бірнеше шағын топқа бөлу.

Кітапханада оқырмандардың дарынын ашуға мүмкіндік беретін “Шығармашылық жұмыстардың байқаулары” жақсы өтеді. Байқауларда қолөнер жұмыстары, суреттер, өздері  шығарған өлеңдері ұсынылды.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) қолдану кітапхана жұмысына көмектеседі, бұл іс-шараларды көрнекі, қызықты және мобильді етуге мүмкіндік береді. Сонымен, кітапханадағы әдебиеттерге шолулар көбінесе слайд-шолу түрінде жасалады және өткізіледі, ал жазушылардың жұмысымен таныстыратын тақырыптық кештер жақсы есте сақталады және фото слайдтардың көрсетілуімен бірге қызығушылықпен қабылданады.

Көптеген мәселелерді талқылау, әсіресе пікірталас кезінде, бейне роликті, бейнені көргеннен кейін жүзеге асырылады. Мысалы, нашақорлықтың, алкоголизмнің зияны туралы “Иллюзия тұтқынында” бейнероликтерін қарау ешкімді бей-жай қалдырмады.

Мұның бәрі мәселенің мәнін тереңірек ашуға көмектеседі, сонымен қатар жүргізушінің сөздері фильм немесе слайдтармен бірге болған кезде іс-шараның өткізілуі қызықты болады.

Жасөспірімдер үшін кітапханада кедергі элементтері бар зияткерлік сипаттағы іс-шаралар апробацияланды: зияткерлік лабиринттер, «Своя игра», «Литературное лото» зияткерлік ойындары, брейн – рингтер, әдеби казино, форд баяр және т. б. «Мен айтқым келетін кітап» библио-шоуы, «Сарбаздар даңқ іздеген жоқ» тақырыбындағы кештер, «Мен әлемді танимын!» адамгершілік сағаттары жақсы ұсынылды. КВН, дебат алаңдарын өткізу әрқашан қызықты болып табылады, кездесу – кештері оқырмандарға ұнайды, онда әңгімелесуге және көптеген қызықты нәрселерді білуге болады.

Кітапханада ақпараттық коммуникативті технология элементтерімен жұмыстың инновациялық түрлерін пайдалану бір жылдан кейін айтарлықтай нәтиже берді. Іс-шараларды өткізу кезінде қатысушылардың көпшілігі, әсіресе балалар мен жасөспірімдер, белсенді бола бастады, жиі бастама көтере бастады, слайдтар мен ақпаратты өздері дайындады, көпшілік алдында сөйлеуден қорықпайды.

Ауыл тұрғындары КВН, 8 Наурыз мерекелерін, Наурыз мейрамын; әдеби – музыкалық кештерді; жаңа жылдық маскарад балын өткізуді асыға күтуде, мұнда әркім тек көрермен ғана емес, қатысушы да бола алады.

Бурабай ОКЖ

Бурабай ОКЖ-нің Орталық аудандық кітапханасының кітапханашылары үшін әр жастағы адамдардың инновациялық сипаттағы түрлі іс-шаралардың жақсы тыңдаушылары және қатысушылары болғаны маңызды сәт болып табылады. Нәтижесінде, көпшілік кітапхананың белсенді оқырмандарына айналды, қызмет көрсету сапасы жақсарды, негізгі бақылау көрсеткіштері артты, кітапхананың имиджі артты.

 ОАК оқырмандарымен жұмыста белсенді қолданылатын бұқаралық жұмыстың инновациялық түрлерінің ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады: ақпараттық десант; библиофреш; буккросинг; кітап жмуркалары; флешмоб; дублер сағаты; «Бір ел-бір кітап» библио – анонсы, әдеби караоке, «Оқитын автобус», «Еркін сөре», «Лимбоб» акциялары.

«Кітапханашы мамандығына жол» дублер сағатына жоғары сынып оқушылары шақырылды. Олар үшін «Сүйікті үй – кітапхана» кітап көрмесі дайындалды, ол қызмет көрсету бөлімінің жұмысымен және қызметімен таныстырды. Бұл күні оқушылар кітап қорымен және каталогтармен танысып, оқырмандарға қызығушылықпен қызмет көрсетті.

«Ақын және азамат» әдеби караоке Олжас Сүлейменовтің туғанына 80 жыл толуына арналды. Әдеби караоке қатысушылары Китис студенттері музыкалық сүйемелдеу аясында ақынның өлеңдерін эмоционалды түрде оқыды, бұл барлық қатысушыларға «уақыт байланысын» сезінуге және кітапханада өткізілетін іс-шараларда шығармашылық қарым-қатынасты жалғастыруға мүмкіндік берді.

Шілде айының басында №1, 4 автобус маршруттарында сағат 10-нан 13-ке дейін Астана күніне арналған «Оқитын автобус» акциясы ұйымдастырылды. Бұл күні автобус салондары тақырыптық плакаттармен, шарлармен безендірілді, мерзімді басылымдар, кітаптар, парақшалар таратылды, жолаушылар өздерімен бірге алып жүре алатын кітапхананы жарнамалады. Жолаушыларға ұсынылды:

  • Астана туралы әдебиеттермен танысу;
  • викториналар мен Астанаға арналған өлеңдер мен әндер сайысына қатысуға ;
  • буккросингке қатысуға.

Акцияның оң резонансы-көптеген жолаушылар қала кітапханаларына баруға және белсенді оқырман болуға ниет білдірді.

«Бүкіл әлемді кітапханаға айналдырамыз!» буккросингі классикалық «Өзің оқыдың – өзгеге бер» – «кітап айналымы» қағидатын ұстана отырып, кітапханашылар 120-дан астам кітапты «бостандыққа жіберді». Қаланың халық көп жиналатын жерлерінде-саябақтарда, ойын алаңдарында, аялдамаларда – түрлі кітаптар пайда болды. Бұл орыс классиктерінің шығармалары, детективтер, өлкетану әдебиеті, шытырман оқиғалар мен фантастика. Кітаптарда-акцияға қатысу ережелері бар жарқын фирмалық жапсырмалар бар. Бірде-бір кітап назардан тыс қалған жоқ. Орындықтарда кітаптар пайда болған алғашқы минуттарда қыдырып жүрген адамдар оларды қолдарына алып  парақтай бастады, кейбіреулері бірден оқуға кірісіп кетті.

Кітапханада екінші жыл «Бос сөре» жұмыс істейді. Бұл акцияның нәтижесінде оқырмандар мен кітапханаға келушілердің көбеюі болды. Көптеген пайдаланушылар кітапханаға «Бос сөреден» кітап алу немесе оған өз кітабын қою үшін келе бастады.

Кітапханаға оқырмандарды тарту мақсатында «Лимбоб» акциясы жалғасуда. Акцияның негізі — елді мекен тұрғындарының кітапханаға баратын жолды білуі туралы блиц-сауалнама. Кітапханаға баратын жолды кім біледі, смайлик алады, ал кім білмейді – кітапхананың мекен-жайы мен байланыс нөмірі бар күнтізбе беріледі..

Кітапханашы «Книжные жмурки» акциясына қатысушыларға үйге оқуға арналған кітаптарды арнайы топтамадан алуды ұсынады: кітаптар қалың қағазға оралған, оқырман қай кітапты таңдағанын көрмейді. Батылдық үшін-сыйлық алады. Кітапты қайтарған кезде оқырманмен оқыған нәрселері туралы әңгімелесу ұсынылады. Жұмыстың бұл түрі оқырмандардың жақсыға, бірақ ұмытылған кітаптарға деген қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді.

Степногорск ОКЖ

Орталық қалалық кітапхананың инновациялық қызметінің нәтижесі оқырмандармен  көпшілік жұмыс жасаудың әртүрлі формалары болды.

Кітапхана өз жұмысында дәстүрлі формаларды (әдеби кештер, оқырман конференциялары, дискуссиялар, кездесу кештері және т.б.) қолданады, сондай-ақ үнемі инновациялық формаларды іздестіруде болады. Соңғы уақытта электронды танымдық ойындар, буктрейлерлер, акциялар, көрме-инсталляциялар, көрме-пазлдар, виртуалды көрмелер, медиа тұсаукесерлер, ұлттық мәдениеттер мерекелері және кітаптар керуені, фанфикшен, эрудит шоу, инфомания, әдеби дилижанс және т. б. сияқты көпшілік жұмыс түрлері жұмысқа енгізілді.

Фанфикшен-бұл жаңа мағыналарды қалыптастыру процесі, яғни аяқталмаған роман, повес, әңгімелердің жалғасын ойдан шығару.

М.Шолоховтың «Олар Отан үшін шайқасты» романының беттеріндегі «Живые герои» әдеби фанфикшені Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығына, М. Шолоховтың туғанына 110 жыл толуына арналды.

Оқырмандар брифинг-презентация (кітаптардың қысқаша мазмұны) және кітаптан үзінділер оқу арқылы М.Шолоховтың «Олар Отан үшін шайқасты» аяқталмаған романының мазмұнымен танысты, С. Бондарчуктың аттас фильмін еске алды, басты кейіпкерлерді анықтады. Оқушылар топтар бойынша жұмыс істеді, оларға кейіпкерлердің әрқайсысы үшін кішігірім фанфикшен жазуды ұсынды.

Қызықты және ауқымды акциялар өткізу дәстүрге айналды. Жеңістің 70 жылдығына орай қаланың орталық алаңында «Әлем тырналары» атты ауқымды акция өтті. Мектептер арасында ұйымдастыру жұмыстары жүргізілді. Оқушылардың күшімен аспанға әуе шарларымен ұшқан 400-ден астам тырналар жасалды, олар қаза болғандарды еске алудың, соғысқа қарсы наразылықтың белгісі ретінде. Ал кітапханада Ұлы Отан соғысы туралы естелік кімге қымбат соларға георгий ленталары таратылды.

Эрудит шоу-әр түрлі пәндер бойынша викторина (білгірлер сайысы) түрінде ұйымдастырылған ойын. Осылайша, эрудит шоу «Тіл достықтың тірегі. Достықтың екі қанаты» (қазақ және орыс тілдері туралы) байқау тапсырмаларынан тұрды: қазақ және орыс тілдерін білуге арналған тесттер, шешендік өнердегі жарыстар, қатысушылар өлеңдерден үзінділер оқыды. А. С. Пушкин және Абай өлеңдері, криптограммаларды декодтау.

Интеллектуалды-танымдық ойын-бұл адамның ойлау қабілеті, оның қатысушыларының танымдық іс-әрекетіне бағытталған ақыл-ойы арқылы жетістікке жететін ойын.

Тілдер күніне арналған «Ана тілі – жүрек тілі» интеллектуалдық – танымдық ойыны 5 турда өтті.

1 тур. Қатысушылар тіл туралы өлеңдер оқыды.

2 тур. «Тез ойлаңыз, сөздерді ойлаңыз». «Қазақстан» сөзінен балалар мүмкіндігінше көп сөз құрастыруы керек.

3 тур. Сайыс «Сен білесің бе?». Бұл байқауда командаларға кезек-кезек сұрақтар қойылады.

4 тур. «Полиглот». Бұл сайыста оқушылар мақал-мәтелде жетіспейтін сөзді табады, және ауыстырады, оны 3-тілге аударады.

5 тур. «Криптограмма». Бұл турда әліпбиді білу тексеріледі.

 Еркін микрофон (открытая трибуна) – берілген өзекті тақырыпқа диалог жағдайында оқырмандардың құндылыққа бағдарланған қызметі. Бір-біріне импровизацияланған микрофонды беру (трибунаға шығу), оқырмандар өз көзқарастарын еркін білдіріп, өткір сұрақтар қояды. Оқырмандардың сөйлеген сөздері қысқа, нақты өмірмен байланысты болуы керек. Жалпы 7-10 хабарлама жеткілікті.

«Абайды білу парыз – Абайды әркім білуі тиіс» еркін микрофоны қазақ ақыны, ағартушы Абай Құнанбаевтың туғанына 170 жыл толуына орай өткізілді. Ұлы даланың ұлы ақынының «Көзімнің қарасы» және «Желсіз түнде жарық ай» әндерінен құралған әндер мерекенің ерекше сәнін келтірді. Іс-шараның ең маңызды бөлігі «Еркін микрофон» болды. Әркім микрофон алып, Абай Құнанбаевтың өлмес поэзиясының сүйікті жолдарымен бөлісті.

«Не? Қайда? Қашан?» клубында планетамыздың көркем жерлері туралы презентацияны көруден басталып, «Әлемде талай қызық бар» ақпараттық-ойын-сауық жаңалықтар бағдарламасымен жалғасты, содан кейін жүргізуші «Кім тапқыр?» Қазақстан географиясы бойынша ойын өткізді. Кітап көрмесіне шолу жасалды.

«Бесінші өлшем» фантастика әуесқойлары клубында космонавтика күніне арналған– «Неге адамдар құс сияқты ұшпайды» (ғарышқа ұшу туралы адам фантастикасының хроникасы) Дежа-вю өткізілді.

Кітапханашы дежа-вю сөзінің мағынасын түсіндірді-адам жадының шежіресі, ғылымның қиялмен байланысы (белгілі, бұрыннан көрінетін, оқылған шығармалар туралы белгісіз). Оқырмандар оқылған фантастикалық романдар, шындық пен қиялдың байланысы туралы әсерлерімен бөлісті. «Ғарыш құпиялары» фильмі көрсетілді, «Ғарыш даласына саяхат» кітап көрмесіне шолу жасалды.

«Алтын қалам» клубының мүшелері кітаптар керуеніне қатысты (бір және әр түрлі тақырыптағы бірнеше кітаптың тұсаукесеріне арналған іс– шара). Мысалы, жаңа кітаптар керуені, ұмытылған кітаптар керуені) «Кітап өмір ұстазы». Шараның мақсаты: оқырмандарды Тәуелсіздік жылдары жазылған кітаптармен таныстыру. Іс-шара барысында ҚР Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай 25 кітаптың слайд-тұсаукесері өтті.

Поэзия марафоны – (поэзия мерекесіне және өлеңдерді еркін оқуға арналған көпшілік шара бір ақынның шығармашылығына немесе жеке тақырыпқа арналуы мүмкін) «Ән өлкесінің ұлы» Д.Бабатайұлының өмірі мен шығармашылығына арналды. Іс-шараға Д.Бабатайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы презентация дайындалды, кітап көрмесі ұйымдастырылды. Іс-шараға қатысушылар ақынның өлеңдерін және Дулат Бабатайұлына арналған өз өлеңдерін оқыды.

Жаңа технологияларды қолдану

Компьютерлік техника мен жабдықтар бүгінде кітапхана тәжірибесінде үлкен көмек көрсетеді. Олар ақпаратты ұсыну шекарасын едәуір кеңейтуге, әртүрлі ақпараттық өнімдерді жасауға, жаңа қызметтерді енгізуге мүмкіндік береді. Power Point бағдарламасын қолдана отырып, кітапханашылар көпшілік іс-шараларды көрсету үшін слайд-презентациялар жасайды.

ОҚК өз қорынан ең қызықты топтамаларды цифрлаумен, яғни баспа мәтінін сканерлеумен және оны электрондық түрге аударумен айналысады. Әр түрлі электронды жобалар мен өнімдер: «Библиогород» жобасы, кітапхана веб-сайттары, виртуалды кітапхана көрмелері және әдеби викториналар сәтті жүзеге асырылуда. Олар, әдетте, бірегей өлкетану материалдарын, іздеу жұмыстарының нәтижелерін орналастырады.

Көкшетау ҚАКЖ

Көкшетау қ. ҚАКЖ-нің оқырмандарға қызмет көрсетудің жаңа инновациялық түрлерін іздегенде оқырмандармен жұмыстың келесі түрлері сыналды «Кітапханадағы түн», «Оқитын автобус», «Кітапхана шақырады» фестивальдары, «Досыңды кітапханаға жаз», «Жаңа кітаптар», «Бірге оқыйқ!», «Артық білім – кітапта», тұңғыш Президент күніне арналған «Ел ертеңін ойлаған Елбасы» ашық марафоны, «Шаңырағым шаттығым» ток-шоуы.

«Оқу автобусы» жобасы 2014 жылы басталды. Оның мақсаты – қала тұрғындарын кітап оқуға тарту, кітапқа деген қызығушылықтарын арттыру, кітапхана жұмысын насихаттау.

«Оқитын автобус» мемлекеттік мерекелер қарсаңында өз маршруттарын жасады: ұлттық валюта күні, мемлекеттік рәміздер күні, 9 мамыр-Жеңіс күні, Көкшетау қаласының 190 жылдығы.

Мысалы, ұлттық валютаның 20 жылдық мерейтойын тойлауға Көкшетау қаласының көшелерінде № 5 және № 3 маршрутта «Оқитын автобус» өз жолын салды. Сапар барысында қаланың кез келген тұрғыны ұлттық валюта туралы қызықты ақпарат алып, сайыстарға қатыса алды. Білгірлер сыйлықтар мен ойын жетондарын алды, олар қала кітапханалары әлеміне есік ашатын нағыз оқырман билетіне айырбастай алды.

2016 жылдың мамыр айының басында №№ 7, 9 қалалық маршруттарда мерекелік символикамен безендірілген «Жеңіс автобустары» пайда болды. Автобустардың жүру барысында жолаушыларға «Соғыс және Жеңіс әндері» ақпараттық-музыкалық бағдарламасы ұсынылды. Жолаушылар назарына викторина сұрақтары ұсынылды, «Аққөгершін», «Катюша», «Огонек», «В землянке», «Жеңіс күні», «Эх, дороги», «Смуглянка», «Көгілдір орамал», «Үш танкист» әндері шырқалды.

Алғаш рет 2016 жылы «Кітапхана – даналық мәселесі» библиофорсажы өткізілді. Библиофорсаждың мақсаты: салауатты өмір салтын насихаттау, әдебиет пен оқуға қоғамның назарын аудару, қала кітапханаларының имиджін арттыру. Сағат 10.00-де велосипедшілер Орталық қалалық кітапханадан облыстық МАИ қызметкерлерінің сүйемелдеуімен басталды. Алғашқы аялдама Қазақ қалалық кітапханасы болды, онда «Өнегелі өмір – өшпес мұра» атты библиокафе ұйымдастырылды. Іс-шараның ерекшелігі мәзір болды, онда келушілерге түрлі ұлт өкілдерінің әдеби тағамдары ұсынылды. Іс-шара музыкалық нөмірмен сүйемелденді. Осыдан кейін колонна Зағип және нашар көретін азаматтарға арналған арнайы қалалық кітапханаға жол тартты, онда кітапхана бойынша экскурсия өтті, ал көзі нашар көретін мүгедектер концерттік бағдарлама дайындады.

2016 жылы «Оқу ауласы!» акциясы басталды. Қала аулаларында әдеби жаңалықтардың барлық арсеналы орналастырылды. Акцияның мақсаты: қала тұрғындары мен қонақтарын жаңа әдебиеттермен және Көкшетау ҚАКЖ-нің кітапханаларының қызметтерімен таныстыру. Ашық оқу залының алғашқы қонақтарына викторинаға қатысу ұсынылды. Акция ұйымдастырушылары белгілі кітаптар мен кинофильмдерден сұрақтар қойды. «Оқу ауласы» акциясы жаз мезгілінде өтті.

«Жастар және қала» жобасы аясында Орталық қалалық кітапхана «Қалтадағы өлеңдер» акциясын өткізді. Мақсаты: жастарды, қала тұрғындарын оқуға тарту. Акция шілде айының үш күні қаланың түрлі аудандарында өтті. Кітапхана қызметкерлері өтіп бара жатқан адамдарға жергілікті ақындардың өлеңдерімен флаер таратты. Осы акцияның арқасында олар поэзия әлеміне еніп, жергілікті ақындардың өлеңдерімен танысты.

Көкшетау ҚАКЖ-нің кітапханалары оқырмандармен көпшілік жұмыс жасаудың нысандары мен әдістерін жетілдіру бойынша үнемі жаңа идеяларды іздеуде.

Құрастырушы: Л. Никитина
М. Жұмабаев атындағы АОӘҒК кітапханаларды дамыту бөлімінің сектор жетекшісі