 Үкілі Ыбырай Сандыбайұлы (шын аты — Ыбырай) (1860, Көкшетау облысы, Володарский ауданы — 1930) — халық композиторы, белгілі әнші (тенор), ақын-импровизатор, қазақтың халық сазгері, классикалық халық музыкасының ірі өкілдерінің бірі. Арғын тайпасы Қарауыл руының Құрманқожа бұтағынан шыққан.Кедей шаруа отбасында туған. Үкілі Ыбырай бала кезінде молдадан оқып, арабша сауатты болған. Жасынан әнге, өлеңге құмар Үкілі Ыбырай қазақтың атақты әнші-ақындарынан (Орынбай, Арыстанбай Тобылбайұлы, Шөже, Біржан сал, Ақан, Балуан Шолақ, Тезекбай) үлгі-өнеге алып, олардың шығармашылық дәстүрін бойына сіңірді. Өз заманында әнші-сазгерлігімен аты шыққан Үкілі Ыбырайдың музыкалық мұрасында 40-қа жуық әндер бар. Оның әндері махаббат сезіміне, мелодиялық көркем сазға толы, терең ойлы болып келеді. Ел арасына кең тараған “Гәкку” әні Үкілі Ыбырай шығармашылығының шыңы болып табылады. Бұл әнді Е.Брусиловский “Қыз Жібек” операсында (Жібектің негізгі ариясы), ал “Арарай” әнін “Ер Тарғында”(Ақжүністің ариясы) пайдаланды. Ыбырай поэзиясы, тақырыбы жағынан сан- алуан болып, бір саласы жастық дәуренді жырға қосады. “Бір қызық ит жүгіртіп аң ауласа” өлеңі аңшылық, саятшылықты бейнелейді. Е.Г.Брусиловский “Гәкку” әнін “Қыз Жібек” операсында (Жібектің негізгі ариясы). “Арарай” әнін “Ер Тарғын” операсында (Ақжүністің ариясы) пайдаланды. Ыбырай өндерін алғаш нотаға түсірген А.В.Затаевич пен И.В. Коцык. Ыбырай ақындық өнерімен де әйгілі болды. Ыбырайдың өлеңдерін “Бостандық туы” газетіне жариялап, ақынның творчествосы туралы келелі пікір айтқан жазушы С.Мүқанов, сондай-ақ әдеби мұрасын байсалды зерттеген әдебиет сыншысы Е.Ысмайылов болды. Драматург Ш.Хүсайынов Ыбырай туралы “Қайран Гәкку” пьесасын жазды. Ыбырай поэзиясы тақырыбы жағынан алуан түрлі. Оның бір саласы жастық шақтың қызығын жырлауға арналған. “Қарақат көз”, “Тойда бір нүрың балқиды”, “Қаралдым” т. б. өлеңдері жастықтың нәзік сезімін шертеді. “Бір қызық ит жүгіртіп аң ауласа” өлеңі аңшылық, саятшылықты бейнелейді. Революцияга дейінгі өмірді көзімен көрген ақын советтік жаңа заманды, теңдік алган кедейлердің қуанышын (“Октябрьдің жеңісі”, “Отарба”) паш етті. Импровизатор Ыбырайдың тыңнан суырып салып айтқан өлеңдері де (Доскей, Есімбет, Қожақмет ақындармен айтыстары) көп. |
| Укили Ибрай Сандыбаевич (настоящее имя — Ибрай) (1860, Кокшетауская область, Володарский район — 1930) — народный композитор, известный певец (тенор), поэт-импровизатор, казахский народный композитор, один из крупнейших представителей классической народной музыки. Аргынское племя происходит из ветви Курманкожа караульного рода. Родился в бедной крестьянской семье. В детстве Укили Ибрай учился у муллы и был грамотным арабским языком. Увлеченный песнями и стихами, Укили Ибрай стал примером для подражания у известных казахских певцов-поэтов (Орынбай, Арыстанбай Тобылбаевич, Шуже, Биржан сал, Акан, Балуан Шолак, Тезекбай) и привил им творческие традиции. В музыкальном наследии Укили Ибрая, который в свое время имел имя певца-композитора, насчитывается около 40 песен. Его песни наполнены чувством любви, мелодической художественной глиной, глубоко задумчивы. Песня «Гакку», широко распространенная в стране, является вершиной творчества Укили Ибрая. Эту песню Е. Брусиловский использовал в опере «Кыз Жибек» (основная Ария шелка), а «Арарай» – в «Ер Таргын» (Ария Акжунуса). Абрахамская поэзия, разнообразная по тематике, включает в себя Юность Даурена. Стихотворение «одна любопытная собака бегает и охотится» изображает охоту, хижину. Е.Г. Брусиловский исполнил песню «Гакку» в опере «Кыз Жибек» (основная Ария шелка). Песня «Арарай» была использована в опере «Ер Таргын» (Ария Акжунуса). А.В. Затаевич и И.В. Коцык. Авраам также был известен своим поэтическим искусством. Именно писатель С. Муканов опубликовал стихи Ибрая в газете «Знамя свободы» и высказал свое мнение о творчестве поэта, а также литературный критик Е. Измаилов, серьезно изучивший его литературное наследие. Драматург Ш. Хусайынов написал пьесу об Ибрае «Қайран Гәкку». Поэзия Авраама разнообразна по тематике. Одна из его областей посвящена воспеванию очарования юности. Стихи «Қарақат көз», «Тойда бір нүрың балқиды», «Каралдым» и др. вызывают нежное чувство молодости. Стихотворение «Бір қызық ит жүгіртіп аң ауласа» изображает охоту, хижину. Поэт, видевший дореволюционную жизнь, демонстрировал советское Новое время, радость равноправных бедных («Октябрьская победа», «Отарба»). Есть много стихов, которые Импровизатор Ибрай произносит с целиной (Доскей, Есимбет, Кожакмет, айтыс с поэтами).
|