|
1911 жылғы 30тамыз, Көкшетауқаласы,ҚазіргіҚазақстанРеспубликасы-1998 жылғы 7шілде, ҚазақстанРеспубликасыКөкшетауоблысыныңКрасныйЯрауылы. Қазанпедагогикалықтехникумынбітіргенненкейін(1931)”Яшленинчи”,”Қызыляшляр” газеттерінің, “Пионер”журналыныңредакцияларындаәдебиқызметкер болып жұмыс істеді. 1935-1937 жылдары Қазан педагогикалық институтында оқыды. Ол 1930 жылдары жаза бастады. сол жылдардағы шығармалар революциялық романтикаға толы: “ярату” пьесасы (“Махаббат”, 1936), “Дуэль” повесі (1937), “Постта” поэзия жинағы (“постта”, 1937) және т. б. 1937 жылы “дұшпандық элементке” байланысты айып тағылып, Г.Ибрагимов қуғын-сүргінге ұшырап, ату жазасына кесілді. Кейінірек үкім 10 жылға қатаң түрме режимімен және жазасын өтегеннен кейін 5 жылға азаматтық құқығынан айырылды. Ол жазасын Колымада, қазан, Бугульма, Свердловск, Челябинск, Тюмень, Тобольск түрмелерінде өтеген. 1948 жылы босатылды, 1956 жылы ақталды. Шығармашылық Азат етілгеннен кейін жасалған шығармалардың негізінде өмірбаяндық сипаттағы оқиғалар жатыр. Туған жеріне, оның табиғатына, жастығына, махаббатына арналған “Дала дулқыннары” (“дала толқындары”, 1957) лирикалық өлеңдер жинағы. Тарихқа ерекше қызығушылық танытты. Мерзімді басылымда татар әдебиетінің тарихы туралы очерктер, маңызды оқиғалар мен танымал тұлғалар туралы естеліктер жариялады. Тың игеруге арналған “Көкшетау далаларында” (“Көкшетау даласында”, 1965) романында жеке әсерлерге сүйене отырып, кеңес жүйесінің әділетсіздігінің көріністерін көрсетті. “Түн қыз” (“Түннің қызы”, 1971) жинағына енген әңгімелерде “Мәхәббат картаяма” повесі?”(“Махаббат ескіре ме?”, 1980) қазақ ауылының табиғатын, халықтың әдет-ғұрыптары мен әдет-ғұрыптарын, еңбегін, мерекелерін, ғасырлық салт-дәстүрлерін жарқын және әсем суреттеді. “Ақсүйек” (1969), “Тәуелсіздік баласы” (“тәрбиесіз бала”, 1969), “Яна ма ерқаралар” (“жаңа шытырман оқиғалар”, 1971), “Яшель йорттың тарихы” (“Жасыл үйдің тарихы”, 1978) шығармалары балалық шақтың естеліктеріне негізделді, олар балаларды күнделікті өмірмен таныстырады, қазақ даласының табиғаты мен жануарлар дүниесі. Роман-эпопея “Иманнәр тамырым” (“емен тамырды тереңдетеді”, 1986) Қазақстандағы Қазан төңкерісінің оқиғаларына арналған. Сынмен екіұшты қарсы алған роман татар әдебиетіндегі Қазақстандағы татарлардың Кеңес өкіметі үшін күресі тарихи шынайы көрініс тапқан алғашқы шығарма болды. ГУЛАГ тақырыбындағы татар әдебиетіндегі алғашқы шығармалардың бірі болған “Колыма хикаялары” (“Колыма әңгімелері”, 1989; “қара Колыма” орысша аудармасы, 1991) өмірбаяндық романы жазушыға ең танымал болды. И. Н. Салахов жеке тұлғаға табыну кезінде болған оқиғаларды сипаттап, ГУЛАГ тұтқындарының өмірінің қайғылы шежіресін көрсетті. Роман Г. Тукай атындағы ТАССР Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды (1990), қазан татар Жас көрермен театрының сахнасында сахналанды (1995). Соңғы жылдары И.Н. Салахов өлке тарихына қайта бет бұрды. Оның “Көкшетау татарлары” (“Күшәтау татарлары”, 1995) публицистикалық мақалалар жинағы Қазақстандағы татар диаспорасының тарихы бойынша маңызды дереккөз болып табылады. М. Светлов, А. Прокофьев, С. Сейфуллин, и. Жансоғыров және т. б. шығармаларын татар тіліне аударды. Марапаттар Қазақстан Республикасының “Парасат” орденімен марапатталған. |
 Писатель, заслуженный работник культуры РТ (1992)
Салахов Ибрагим Низамович 30 августа 1911 г., город Кокчетав, ныне Республика Казахстан – 7 июля 1998 г., село Красный Яр Кокчетавской области Республики Казахстан. После окончания Казанского педагогического техникума (1931) работал литературным сотрудником в редакциях газет «Яш ленинчы», «Кызыл яшляр», журнала «Пионер». В 1935–1937 гг. учился в Казанском педагогическом институте. Начал писать в 1930-е гг. Произведения тех лет пронизаны революционной романтикой: пьеса «Ярату» («Любовь», 1936), повесть «Дуэль» (1937), сборник стихов «Постта» («На посту», 1937) и др. В 1937 г. по обвинению в связи с «враждебным элементом» Г.Ибрагимовым был репрессирован, приговорен к расстрелу. Позже приговор был заменен 10 годами строгого тюремного режима и 5 годами лишения гражданских прав после отбытия наказания. Отбывал наказание на Колыме, в тюрьмах Казани, Бугульмы, Свердловска, Челябинска, Тюмени, Тобольска. Был освобожден в 1948, реабилитирован в 1956.
Творчество В основе произведений, созданных после освобождения, – события автобиографического характера. Сборник лирических стихотворений «Дала дулкыннары» («Степные волны», 1957) посвященные родной земле, ее природе, молодости, любви. Особый интерес проявлял к истории. Опубликовал в периодической печати очерки по истории татарской литературы, воспоминания о значимых событиях и известных личностях. В романе «Күкчәтау далаларында» («В степях Кокчетау», 1965), посвященных освоению целины, опираясь на личные впечатления, показал проявления несправедливости советской системы. В рассказах, вошедших в сборник «Төн кызы» («Дочь ночи», 1971), повесть «Мәхәббәт картаямы?» («Стареет ли любовь?», 1980) ярко и красочно описал природу казахской деревни, нравы и обычаи населения, труд, праздники, вековые традиции. В основу произведения «Аристократ» (1969), «Тәүфыйксыз бала» («Невоспитанный ребёнок», 1969), «Яңа маҗаралар» («Новые приключения», 1971), «Яшел йортның тарихы» («История зелёного дома», 1978) легли воспоминания детства, они знакомят детей с повседневной жизнью, природой и животным миром казахской степи. Роман-эпопея «Имәннәр тамыр җәйгәндә» («Дубы углубляют корни», 1986) посвящен событиям Октябрьской революции в Казахстане. Неоднозначно встреченный критикой, роман стал первым произведением в татарской литературе, в котором исторически правдиво отразилась борьба татар в Казахстане за советскую власть. Наиболее известность писателю принес автобиографический роман «Колыма хикәяләре» («Рассказы Колымы», 1989; русский перевод «Чёрная Колыма», 1991), который стал одним из первых произведений в татарской литературе на тему ГУЛАГа. И.Н.Салахов описал пережитые во время культа личности события, отразил трагическую хронику жизни заключенных ГУЛАГа. Роман был отмечен Государственной премией ТАССР имени Г.Тукая (1990), инсценирован на сцене Казанского татарского театра юного зрителя (1995). В последние годы И.Н.Салахов вновь обратился к истории края. Его сборник публицистических статей «Татары Кокчетава» («Күкчәтау татарлары», 1995) является важным источником по истории татарской диаспоры в Казахстане. Перевел на татарский язык произведения М.Светлова, А.Прокофьева, С.Сейфуллина, И.Жансогырова и др. Награды Награжден орденом «Парасат» Республики Казахстан. |
|