ЕСЕНБЕРЛИН Ілияс (1915-1983) – Халқымыздың рухани дәулетіне эстетикалық жаңа байлық, мол қазына қосып, елінің махаббатына бөленіп, көзі тірісінде-ақ аты аңызға айналып, туындылары тұғырға көтерілген қазақ әдебиетіндегі ардақты есімдердің бірі, қазақтың көрнекті жазушысы Ілияс Есенберлин 10 қаңтарда 1915 жылы Ақмола облысы, Атбасар қаласында жұмысшы жанұясында дүниеге келген. Ол 1940 жылы Қазақ тау-кен және металлургия институтын бітірген. Ұлы Отан соғысына қатысқан. (1942-1947) Қазақстан КП ОК-нің нұсқаушысы, (1947-1951) Қазақ филармониясының директоры, (1953-1954) Қазақстан Геология министрлігінде аға инспектор, (1954-1955) Ақтөбе облысындағы Берсүгір шахта басқармасының бастығы, (1955-1957) Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасының аға редакторы, (1958-1967) «Қазақфильм» киностудиясының аға редакторы, сценарий редколлегиясының мүшесі, (1967-1971) «Жазушы» баспасының директоры, (1971-1975) Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының екінші хатшысы қызметтерін атқарды. Ілияс Есенберлиннің алғашқы шығармалары баспасөз бетінде 1940 жылдан бастап жарық көрді. Ол поэзия, проза, кинодраматургия, драматургия саласында жемісті еңбек етті. Алғашында ақын ретінде танылды. 1945 жылы өз алдына жеке кітапша болып «Айша», «Сұлтан» деген екі поэмасы басылып шықты. Бұл поэмалар Отан соғысы тақырыбына арналған. Одан кейінгі кезеңдерде 1949 жылы «Адамгершілік туралы жыр» деген өлеңдер жинағы жарық көрді. Қазақтан шыққан даңқты революционер Әділбек Майкөтов жайында жазған «Большевик туралы поэма» (1957), «Біржан сал трагедиясы» (1959) дастандары жарияланды. Жиырмасыншы ғасырдың 60-жылдарында проза жанрына қалам тарта бастады. «Өзен жағасында» (1960), «Толқиды Есіл» (1965), орыс тілінде жазылған «Адам туралы ән» (1957) повестері жарық көрді. Жазушы қазақ әдебиетінде роман жанрын дамытуға, әсіресе, тарихи тақырыпты игеруге елеулі үлес қосты. «Айқас» (1966), «Қатерлі өткел» (1967), «Ғашықтар» (1968), «Қаһар» (1969), «Алмас қылыш» (1971), «Алтын құс» (1972), «Жанталас» (1973), «Көлеңкеңмен қорғай жүр» (1974) романдары, «Көшпенділер» трилогиясы (1976), «Маңғыстау майданы», «Аманат» (1978) романдары, «Алтын Орда» трилогиясы (1982, 1983), «Махаббат мейрамы», «Алыстағы аралдар» (1983), «Аққу құстың қуанышы» (1984), «Мұхиттан өткен қайық» (2001) романдары жарияланды. Тарихи тақырыпқа арналған «Көшпенділер» мен «Алтын Орда» трилогияларында қазақ халқының басынан өткен елеулі тарихи кезеңдер қамтылады. Трилогияда 15-19 ғасырлардағы қазақ халқының өмірі тарихи нақтылықпен әрі үлкен суреткерлік шеберлікпен көрсетілген. «Көшпенділер» трилогиясына (2005) екі сериялы кинофильм түсірілді. Жазушының «Айқас», «Қатерлі өткел» романдары қазақ ұлттық интеллигенциясының қалыптасу Дүниетанымдық көзқарастар тартысын шынайы бейнелеген «Айқас» романы үшін жазушыға 1968 жылы Абай атындағы Қазақстан Мемлекеттік сыйлығы берілді. Ілияс Есенберлиннің «Көлеңкеңмен қорғай жүр», «Маңғыстау майданы», «Аманат» романдарында жұмысшылар өмірі суреттелді. Геологтардың өміріне арналған «Таудағы тартыс» (1962) пьесасы балалар мен жасөспірімдер театрында қойылды. М. Ерзинкянмен бірігіп жазған «Құйма» киносценарийі бойынша түсірілген фильмі экрандарда көрсетілді. «Жұлдыздар» (1977) атты поэмалар жинағы жарыққа шықты. Ілияс Есенберлиннің шығармалары орыс, украин, латыш, литва, өзбек, башқұрт, қарақалпақ, болгар, венгр, поляк, ағылшын, француз, қытай, неміс, араб, испан тілдерінде жарияланды. Олардың ішінде «Көшпенділер» трилогиясы, «Адам туралы ән», «Қатерлі өткел», «Ғашықтар», «Айқас» романдары бар. Ілияс Есенберлин К. Ушинскийдің «Ертегілері мен әңгімелері», М. Жулявскийдің Вьетнам шаруаларының өмірі туралы жазған «Қызыл Дария» деген романдарын қазақ тіліне аударды. Өмірінің соңғы кездерінде «Алтын Орда» атты тарихи трилогиясын жазды. «Айқас» романы үшін жазушыға Қазақ ССР-нің Абай атындағы Мемлекеттік сыйлығы берілді. Оның еңбегі жоғары бағаланып, Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет белгісі» ордендермен және медальдармен марапатталған. Атбасар қаласындағы музейге, Алматыдағы мектептерге, көшелерге I. Есенберлиннің есімі берілген. Ілияс Есенберлиннің туғанына 90 жыл толуына байланысты өмірі мен шығармашылығы туралы биобиблиографиялық көрсеткіш жарық көрген |
ЕСЕНБЕРЛИН Ильяс (1915-1983) – писатель, член Союза писателей СССР, участник Великой Отечественной войны. Родился в Акмолинской области, в городе Атбасар. Окончил Казахский горно-металлургический институт (1940). В 1942-47 инструктор ЦК Компартии Казахстана, 1947–1951 – директор Казахской государственной филармонии, 1953 – 54 старший инспектор Министерства геологии Казахской ССР. В 1954 – 55 начальник управления Берсугирской шахты в Актюбинской области, 1955-57 старший редактор Казгослитиздата, 1958-67 старший редактор, член сценарно-редакционной коллегии киностудии «Казахфильм», 1967 – 71 директор издательства «Жазушы», 1971-75 2-й секретарь правления Союза писателей Казахстана. Первые поэмы «Султан», «Айша» изданы в 1945 году. Были опубликованы сборники стихов «Адамгершілік туралы жыр», 1949), поэмы «Большевик туралы» , 1957), «Біржан сал трагедиясы», 1959). В 60-х годах 20 века Есенберлин обратился к художественной прозе, написал повести «Өзен жағасында»,1960), «Толқиды Есіл» 1965), «Песня о человеке» (1957). Писатель внес большой вклад в развитие художественной прозы в казахской литературе. Его перу принадлежат романы «Айқас» («Схватка», 1966), «Қатерлі өткел» («Опасная переправа», 1967), «Ғашықтар»(«Влюбленные», 1968), «Каһар» («Гнев», 1969), «Алтын қүс» («Золотая птица», 1972), «Көленкеңмен қорғай жүр» («Прикрой своим щитом», 1974), трилогия «Көшпенділер» («Кочевники», 1976), романы «Маңғыстау майданы», «Аманат» («Мангыстауский фронт», «Завещание»,1978), трилогия «Алтын Орда» («Золотая Орда», 1983,1983), романы «Алыстағы аралдар», «Махаббат мейрамы» («Дальние острова», «Праздник любви» 1983), «Ақку құстың куанышы» («Радость белых лебедей», 1984). Изданы 10-томное собрание произведений (1984-90), сборник поэм «Жұлдыздар» («Звезды»,1977). Есенберлин работал в области драматургии, им написана пьеса «Таудағы тартыс»(«Схватка в горах», 1962), поставленная Республиканским театром юного зрителя. Есенберлину принадлежат свыше 40 текстов песен на музыку композиторов Казахстана. Произведения Есенберлина переведены на многие языки мира. Лауреат Государственной премии Казахстана (1968). Награжден орденом Трудового Красного Знамени (1971), «Знак Почета»(1975). Именем Есенберлина названы школы.улицы в городе Атбасар, Алматы. В 2014 году еги трилогия «Кочевники» стала главной книгой года в рамках акции «Одна страна-одна книга». |
|
Шығармалары/Произведения:
|
||
|
|
|
|