|
Мария Егоровна Рекина
Мария 1895 жылы Ақмола облысында дүниеге келген. Ол, оның екі әпкесі және төрт ағасы қазақ тілін тез меңгерген, ал Марияның өзі бала кезінен домбырада шебер ойнаумен және айтыскер өнерімен танымал болған. Жергілікті тұрғындар оны Мариям Жагорқызы («Мария, Егордың қызы») деп те атаған. Дуйсен мен Марияның танысу жағдайларына қатысты бірнеше нұсқалар бар. Олардың бірі танысу кезінде кедей Үсен Өкенұлының ұлы Дүйсеннің Рақыш есімді қызға үйленгені туралы айтады. Рақыш Дуйсеннің баласын босанғаннан кейін көп ұзамай кенеттен қайтыс болды. Мария кішкентай Хамзаны тәрбиелеудің барлық мәселелерін өз мойнына алды. Қыз Андрей есімді көрші ауылдың бай саудагерінің Ұлы үшін тұтқынға алынғанына қарамастан, ол сүймейтін адаммен өмірден үзілді-кесілді бас тартты.
Қалай болғанда да, Дуйсен мен Мария бір-біріне ғашық болды, бірақ сол жылдары билік еткен ұлттық және діни алалаушылық жастардың бірге болуына жол бермеді. Мария бірінші болып туған ауылынан кетті, содан кейін Дүйсен кетті. Олар далада жасырынып, ата-аналары жастардың сезімдеріне мойынсұнғанға дейін суық пен аштыққа батылдықпен төзді. Көп ұзамай Дуйсен мен Мария үйлену тойын өткізді.
Бақыт Мәңгілік емес болып шықты. Үйлену тойынан бір ай өткен соң, 1914 жылы Төрт ағайынды Мария мен оның күйеуі тыл жұмысына шақырылды. Марияның тағы бір аз танымал “Айсәулем” әні осы оқиғаға арналды. Дуйсен бір жыл қызмет еткен жоқ: әскерде ол тұтынумен ауырып, қайтыс болды, ал 18 жастағы Мария жесір қалды. Біраз уақыттан кейін, қайғыдан айығып, қайтыс болғаннан кейін, немересі Мария Шақыржанның айтуы бойынша, ол Верныйға кетті, ал 1916 жылы Жетісуда болған оқиғалар кезінде ол өнер көрсетуді мүлдем тоқтатты.
Туған ауылына оралғанда, Мария үлкен ағаларының бірінің досы Боранбекке тұрмысқа шықты. Ол оған төрт бала туды: Рысалды, Мүслім, Сапарбек және Сайлаубек. Ұлы Сапарбек, 2013 жылдан, Киевте тұрды, онда ол әскери қызметін аяқтағаннан кейін бірден қоныстанды. Қорғалжын ауылында мұсылманның қызының күшімен Мәриямға арналған махаббат пен ән ескерткіші тұрғызылды. Бір кездері Мария мен Боранбектің үйіне ақсақал қабылда Есмағамбетов келіп, ол былай деді:
Мария мен Дүйсеннің махаббат хикаясына арналған әнді 1920 жылы Қазақ музыкалық фольклорының белгілі жинаушысы, этнограф-музыкант Александр Затаевич жазған. Ол жариялаған “Қазақ халқының 1000 әні” жинағында, басқалармен қатар, халықтың ең сүйікті әндерінің бірін орындаудың төрт нұсқасы жазылды, олардың бірін отандық Комсомол қозғалысының негізін қалаушы Гани Мұратбаев жеке өзі хабарлады.
Ұзақ уақыт бойы бұл әнді Марияның өзі жазған деп есептелді, бірақ соңғы жылдары скептиктер саны артып келеді. Олардың кейбіреулері күйді Мәди ақын жазған, ал басқалары Дүйсеннің досы ақын Улебайдың шынайы авторы деп санайды. Соңғысының жақтастары-жазушы Ақселеу Сейдімбек пен ақын Қалижан Бекхожин. Мария Шакыржан бұл мәселе бойынша келесідей сөз сөйледі:
Айтпақшы, көп жылдар өткен соң, 1950 жылы К. Бекхожин Марияның құрметіне 1953 жылы Евгений Брусиловскийдің “Дударай” операсының негізін қалайтын “Мариям Жагорқызы” поэмасын жазады. “Дударай” әні өз тыңдаушысын шетелден тапты. 1925 жылы ол алғаш рет Париждегі “ЭКСПО-1925” аясында Еуропалық сахнадан естілді. Айта кетейік, Еуропалық жұртшылық атақты Әміре Қашаубаевтың орындауындағы қазақ жігіті мен орыс қызының қайғылы махаббатының тарихын жылы қабылдады.
Ұлы Отан соғысы жылдарында Мария жазуды жалғастырғаны белгілі. Ол өзінің өлеңдерін соғысқа кеткен жерлестеріне арнады, сол үшін оған “Қазақ КСР еңбек сіңірген өнер қайраткері”атағы берілді. Мариям Жагорқызы 1952 жылы өмірден өтті. Ол небәрі 58 жаста еді. Оның қабірі Кеңбидайык ауылынан 8 км қашықтықта орналасқан, онда ол өмірінің көп бөлігін өткізді. |
|
Мария Егоровна Рекина
Мария родилась в Акмолинской области в 1895 году. Она, две ее сестры и четверо братьев быстро овладели казахским языком, а сама Мария еще в детстве прославилась виртуозной игрой на домбре и искусством айтыскера. Местные даже прозвали ее Мариям Жагоркызы («Мария, дочь Егора»). Существует несколько версий относительно обстоятельств знакомства Дуйсена и Мария. Одна из них рассказывает о том, что на момент их знакомства Дуйсен, сын бедняка Усена Окенулы, уже был женат на девушке по имени Ракыш. Ракыш носила ребенка Дуйсена, и вскоре после родов скоропостижно умерла. Мария взяла на себя все заботы по воспитанию маленького Хамзы. При том, что девушка была засватана за сына богатого купца из соседнего села по имени Андрей, она наотрез отказалась от жизни с нелюбимым человеком.
Как бы то ни было, Дуйсен и Мария полюбили друг друга, но царившие в те годы национальные и религиозные предрассудки не позволили молодым быть вместе. Первой покинула родной аул Мария, а вслед за ней ушел Дуйсен. Они скрывались в степи, мужественно переносили холод и голод, пока родители не повиновались чувствам молодых. Вскоре Дуйсен и Мария сыграли свадьбу.
Счастье оказалось невечным. Через месяц после свадьбы, в 1914 году, четверо братьев Марии и ее муж были призваны на тыловые работы. Этому событию была посвящена другая, менее известная песня Марии «Айсаулем». Дуйсен не прослужил и года: в армии он заболел чахоткой и умер, а 18-летняя Мария стала вдовой. Чуть позже, оправившись от горя и смирившись с утратой, по рассказам ее внучки Марии Шыкыржан, она уехала Верный, а во время событий 1916 года в Семиречье и вовсе прекратила выступать. Вернувшись в родной аул, Мария вышла замуж за Боранбека, друга одного из старших братьев Марии. Она родила ему четверых детей: Рысалды, Муслиму, Сапарбека и Сайлаубека. Сын Сапарбек, по состоянию на 2013 год, жил в Киеве, где поселился сразу после окончания службы в армии. Усилиями дочери Муслимы в ауле Коргалжын воздвигли памятник любви и песне, посвященный Мариям. В свое время в доме Марии и Боранбека удалось побывать аксакалу Кабылда Есмагамбетову, который рассказывал: Песня, посвященная истории любви Марии и Дуйсена, была записана в 1920 году известным собирателем казахского музыкального фольклора, музыкантом-этнографом Александром Затаевичем. В опубликованном им сборнике «1000 песен казахского народа» среди прочих было записано четыре варианта исполнения одной из наиболее любимых песен народа, одна из которых была лично сообщена основателем отечественного комсомольского движения Гани Муратбаевым.
Долгое время считалось, что песню сочинила сама Мария, но в последние годы число скептиков растет. Некоторые из них придерживаются мнения, что кюй был сочинен акыном Мади, а другие считают истинным автором друга Дуйсена акына Улебая. Сторонниками последнего являются литератор Акселеу Сейдимбек и поэт Калижан Бекхожин. Мария Шыкыржан по этому поводу высказывалась следующим образом:
К слову, много лет спустя, в 1950 году, К. Бекхожин напишет в честь Марии поэму «Мариям Жагоркызы», которая ляжет в основу оперы Евгения Брусиловского «Дударай» в 1953 году. Песня «Дударай» нашла своего слушателя и за границей. В 1925 году она впервые прозвучала с европейской сцены в рамках «ЭКСПО-1925» в Париже. Стоит отметить, что европейская публика тепло приняла историю трагической любви казахского юноши и русской девушки в исполнении знаменитого Амре Кашаубаева.
Известно, что в годы Великой Отечественной войны Мария продолжала сочинять. Свои стихи она посвящала землякам, уходившим на войну, за что ей было присвоено звание «Заслуженного деятеля искусств Казахской ССР».
Мариям Жагоркызы не стало в 1952 году. Ей было всего 58 лет. Ее могила находится в 8 км от села Кенбидаик, где она и провела большую часть своей жизни.
|
